در فرحزاد که می نشستیم، هر سال بهار روی تپه های مقابل خانه ما، بوته درخت گردو سبز می شد و: تعداد آن ها خیلی زیاد بود. دوست داشتم یکی از آن گردو ها ر،ا در خانه بکارم و چند بار هم این کار را کردم. آن ها از روی تپه ها برداشتم و:به خانه آورده و درزمین کاشتم! ولی بعد از چند روز علیرغم مراقبت ها، پلاسیده می شد و از بین می رفت .
سال ها این کار را تکرار کردم ولی نشد ! بالاخره از یک کشاورز قدیمی پرسیدم: چرا اینطور است؟ گفت بوته درخت گردو، علاوه بر ریشه هایی که ما می بینیم، یک ریشه اصلی دارد که مانند مو، دراز است و آنقدر در زمین فرو رفته که: هیچکس نمی تواند همه آن را بیرون بکشد. این ریشه وظیفه پیدا کردن آب را، از عمق زمین دارد. وقتی شما آن را قطع می کنید، ندانسته بوته را از بین می برید!
مدت ها این داستان در ذهن بود که: بعد تبدیل شد به یک دید فلسفی .و آن اینکه انقلاب اسلامی هم ،علاوه بر ریشه هایی که ما می بینیم، یک ریشه اصلی بلند دارد که: در عمق تاریخ گم شده است و: هیچکس به آن دسترسی ندارد واگر ندانسته، این ریشه را قطع کنیم به: انقلاب اسلامی ضربه زده ایم.
حالا تاریخ نویسان جهان بر دودسته اند: عده ای می خواهند این ریشه را قطع کنند! و عدهای می خواهند از آن مواظبت کنند. به همین سادگی دیالوگ یا دیالکتیک تاریخی جدید، شکل گرفته است.
در تحلیل ریشه های انقلاب اسلامی، که بنده در سال های 1359تا1361،در مدرسه عالی شهید مطهری تدریس می کردم، آن را به سه بخش تقسیم می نمودم: خبری، تاریخچه ای و تاریخی . خبری یعنی روز مره و به زمان حادثه نزدیک بودن است.خیلی ها ریشه انقلاب اسلامی را مثلا از 17شهریور، یا 19دی و عاشورای 1357 میدانستند.زیرا معتقد بودند: شبیه حرکات انقلاب، در همه دوران بوده ولی به شکست انجامیده است .مانند انقلاب مشروطه، قیام سی تیر، جهاد مسلحانه شهید نواب صفوی و یا مجاهدین خلق . و لذا انقلاب اسلامی را، از زمانی میدانند که امام خمینی وارد ایران شد و: دولت تعیین کرد.
ایم تحلیل خبری است اما، در این صورت ما ریشه انقلاب را کوتاه و :در نتیجه غیر مقاوم در برابر تند بادها دانسته ایم. مانند اسباب بازی هولاهوب که: به سرعت بازار جهانی را قبضه کرد و: به سرعت هم از بازار کنار رفت! هولاهوب حلقه بازی بود که: به دور کمر می انداختند و بدون دخالت دست، آن را می چرخاندند! در ابتدا برای تقویت عضلات کمر و لاغری، توصیه و تبلیغ شد ولی بعد گفتند: باعث دیسک کمر می شود و: از میدان رقابت کنار رفت.
اما در دیدگاه دوم، ما کمی عقب تر را هم می بینیم و به اصطلاح، عقبه انقلاب را هم در نظر می گیریم . این روش را بررسی تاریخچه ای می گویند. برخی شروع انقلاب اسلامی را از 15خرداد1342 اعلام کردند. برخی مانند جبهه ملی ،قیام سی تیر1332 را منشا این حرکت دانستند. و برخی هم مانند کمونیست ها،فعالیت حزب توده در سال های 1322و: عده ای هم فعالیت شهید مدرس در سال های 1312دانستند و: نظم ده ساله ای به آن دادند.
این دهه ها ادامه داشت تا :صدای استاد مطهری را در آورد. و ایشان تجدید حیات دهه ای، یا سده ای را رد کرد. چون برخی معتقد بودند هر ده سال، یک مصلح و هر صد سال، یک انقلابی پیدا می شود.
اما در بررسی ریشه های تاریخی انقلاب اسلامی، ما باز هم کمی دور تر باید برویم و: وارد عمق تاریخ شویم و: زحمات همه افراد در طول تاریخ را، در ایجاد این انقلاب اسلامی قدر بنهیم. این البته، یک ضرورت فلسفی است، که از اصل علیت منشا می گیرد. مثلا اگر حضرت آدم ع نبود، آیا انقلاب اسلامی اتفاق می افتاد؟ طبیعتا اگر انسانی نبود اسلامی هم نبود و: انقلابی هم نیاز نمی شد.
این سلسله مراتب را، سلسله علت و معلولی می گویند و: ذاتی اشیا هست یعنی، واقعا اگر حضرت آدم دارای فرزند نمی شد و: یا فرزندان ایشان صاحب فرزند نمی شدند، امروز جمعیت 7میلیاردی وجود نداشت که: مثلا یک میلیارد آن مسلمان باشد.اگر حضرت نوح نبود و هدایت های ایشان 72تن را، در کشتی نجات نمی داد، بازهم خبری نیود! البته شاید خبرهای دیگر بود ولی، از انقلاب اسلامی خبری نبود!
نقش حضرت موسی ع و عیسی ع برای زمینه سازی: بعثت پیامبر اسلام، انکار ناشدنی است. و اگر بسیاری از پیروان حضرت عیسی یا حضرت موسی، مسلمان نمی شدند اسلام رشد نمی کرد. و انقلاب اسلامی هم به وجود نمی آمد.
تمام ایده های پیامبران جهانی بود، یعنی آن ها آرزو داشتند که انقلابی جهانی با: محتوای دینی به وجود آید. و همه مردم دنیا در صلح و ارامش خدا را بپرستند. حتی پیامبر اسلام هم چنین آرزویی داشت. اما در آن زمان مردم یاری نکردند، بسیاری از دشمنان در آن موقع قوی بودند و: مانع رشد اسلام می شدند. این بود که در زمان ایشان چنین چیزی اتفاق نیافتاد.
ولی معتقدان به پیامبر اسلام، که اغلب از اهل بیت ایشان بودند، راه را ادامه دادند تا امروز ، که ما شاهد شکوفایی اسلام در: سراسر جهان به بعنوان یک دین؛نه در مقابل دین های دیگر، بلکه در راستای آن ها هستیم.